Coraz częściej osoby zatrudniane na umowach cywilnoprawnych – zleceniu lub kontrakcie B2B – w praktyce wykonują pracę identyczną jak etatowi pracownicy. Takie sytuacje określa się mianem ukrytego etatu.
Z pozoru elastyczna współpraca często oznacza w rzeczywistości pozbawienie pracownika podstawowych praw – takich jak prawo do urlopu, ubezpieczenia społecznego, wynagrodzenia za nadgodziny czy ochrony przed zwolnieniem.
W artykule wyjaśniamy, jak rozpoznać pozorną współpracę, jakie prawa przysługują w takiej sytuacji i jak – z pomocą prawnika – można skutecznie dochodzić swoich roszczeń.
Czym jest ukryty etat?
Definicja i cechy charakterystyczne
Ukryty etat to sytuacja, w której strony formalnie zawierają umowę cywilnoprawną (zlecenie, dzieło, B2B), ale sposób wykonywania pracy spełnia przesłanki stosunku pracy określone w art. 22 §1 Kodeksu pracy.
Zgodnie z przepisami, o tym, czy mamy do czynienia z etatem, decyduje nie nazwa umowy, ale rzeczywisty sposób świadczenia pracy.
Do kluczowych cech stosunku pracy należą:
-
osobiste wykonywanie pracy,
-
podporządkowanie pracodawcy (wykonywanie poleceń, określone godziny i miejsce pracy),
-
odpłatność,
-
ciągłość i powtarzalność obowiązków.
Typowe symptomy pozornej współpracy
W praktyce ukryty etat występuje, gdy:
-
pracownik nie ma realnej swobody w wyborze miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy,
-
musi przestrzegać grafiku ustalonego przez pracodawcę,
-
korzysta z firmowych narzędzi i infrastruktury,
-
podlega bieżącemu nadzorowi i rozliczaniu,
-
nie może delegować zadań innym osobom.
Różnice pomiędzy umową o pracę a zleceniem / B2B
|
Kryterium |
Umowa o pracę |
Umowa zlecenie / B2B |
|---|---|---|
|
Podporządkowanie |
Tak |
Nie |
|
Odpowiedzialność za rezultat |
Nie |
Tak |
|
Urlop wypoczynkowy |
Tak |
Nie |
|
Ubezpieczenia społeczne |
Obowiązkowe |
Często dobrowolne |
|
Ochrona przed wypowiedzeniem |
Tak |
Nie |
|
Nadgodziny |
Płatne |
Zazwyczaj brak rekompensaty |
Kiedy umowa zlecenie lub kontrakt B2B staje się „pozornym etatem”?
Czynniki brane pod uwagę przez sądy i urzędy
Sądy pracy oraz Państwowa Inspekcja Pracy badają, jak faktycznie wygląda wykonywanie obowiązków, niezależnie od formalnej treści umowy.
Decydujące są takie elementy, jak:
-
obowiązek osobistego świadczenia pracy,
-
podporządkowanie kierownictwu,
-
określony czas i miejsce wykonywania zadań,
-
brak ryzyka gospodarczego po stronie pracownika,
-
stały charakter współpracy.
Przykłady z praktyki
Przypadki typowe:
-
Zleceniobiorca wykonuje pracę w biurze firmy, codziennie od 8:00 do 16:00, pod nadzorem kierownika.
-
Osoba na B2B ma obowiązek uzgadniania urlopów i korzysta z narzędzi firmowych.
-
Współpracownik wystawia faktury, ale wykonuje zadania tożsame z etatowymi pracownikami.
W takich przypadkach sąd może uznać, że mamy do czynienia z fikcyjną umową cywilnoprawną, a faktycznie – z ukrytym stosunkiem pracy.
Prawa przysługujące w sytuacji ukrytego etatu
Urlop i prawo do ekwiwalentu
Po uznaniu umowy za stosunek pracy pracownikowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego (lub ekwiwalentu pieniężnego), nawet jeśli przez lata nie miał formalnego etatu.
Wynagrodzenie minimalne i nadgodziny
Pracownik może żądać wyrównania wynagrodzenia do poziomu minimalnego oraz zapłaty za nadgodziny, pracę w nocy czy w dni wolne.
Składki ZUS i ubezpieczenie społeczne
Po uznaniu umowy za etat, pracodawca jest zobowiązany do uregulowania zaległych składek na ubezpieczenia społeczne, co przekłada się na wyższe świadczenia w przyszłości (np. emeryturę).
Roszczenia o wyrównanie i odszkodowanie
Pracownik może domagać się m.in.:
-
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy,
-
wynagrodzenia za okres wypowiedzenia,
-
przywrócenia do pracy,
- wyrównania świadczeń (np. dodatków, premii, świadczeń socjalnych).
Krok po kroku – jak dochodzić swoich praw
Gromadzenie dowodów i dokumentów
Warto zabezpieczyć:
-
e-maile, wiadomości, grafiki, potwierdzenia przelewów,
-
świadectwa współpracowników,
-
dokumentację zleceniową i faktury.
Wystąpienie z żądaniem do pracodawcy
Przed skierowaniem sprawy do sądu można wezwać pracodawcę do dobrowolnego uznania stosunku pracy lub wypłaty należności – najlepiej po konsultacji z prawnikiem.
Postępowanie przed instytucjami
Jeśli rozmowy nie przynoszą efektu, sprawę można zgłosić do:
-
sądu pracy – w celu ustalenia istnienia stosunku pracy i dochodzenia roszczeń.
Wsparcie prawne – rola prawnika
Przykłady orzeczeń i wnioski dla pracownika
Pomoc prawnika jest kluczowa, ponieważ:
-
właściwie sformułuje żądania,
-
pomoże zebrać dowody,
-
poprowadzi negocjacje lub postępowanie sądowe,
-
zadba o prawidłowe obliczenie należnych świadczeń.
Wybrane orzeczenia sądowe
Nie nazwa umowy, lecz sposób jej realizacji decyduje o tym, czy jesteś pracownikiem. Jeśli Twoja codzienna praca przypomina etat – warto zasięgnąć porady prawnika.
-
Wyrok SN z 11.09.2019 r. (III UK 189/18): Sąd uznał, że zawarcie umowy zlecenia przy spełnieniu przesłanek z art. 22 §1 KP oznacza faktyczny stosunek pracy.
-
Wyrok SA w Warszawie z 15.03.2021 r. (III APa 21/20): Pracownik na B2B, który wykonywał obowiązki pod stałym nadzorem, został uznany za zatrudnionego na etacie.
Właściwe wnioski praktyczne
Podsumowanie
Kluczowe działania, które warto podjąć
-
Przeanalizuj swoją umowę i sposób wykonywania obowiązków.
-
Zgromadź dowody potwierdzające podporządkowanie pracodawcy.
-
Skonsultuj się z prawnikiem – pomoże ocenić, czy istnieją podstawy do uznania stosunku pracy.
-
Rozważ wystąpienie do PIP lub sądu pracy.
Terminy przedawnienia roszczeń
Większość roszczeń ze stosunku pracy przedawnia się po 3 latach, dlatego nie warto zwlekać z działaniem.
Jeśli masz wątpliwości, czy Twoja umowa nie jest w rzeczywistości ukrytym etatem, skontaktuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie pracy.
Profesjonalna analiza Twojej sytuacji pozwoli odzyskać należne świadczenia i zagwarantować Ci pełną ochronę wynikającą z Kodeksu pracy.
Kancelaria radców prawnych Budzisz i Dziedzic
Źródła / akty prawne / literatura:
• Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 ze zm.), art. 22 §1
• Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887)
• Wyroki Sądu Najwyższego: III UK 189/18, II PK 67/20
• Orzecznictwo sądów apelacyjnych i publikacje PIP